วันพรุ่งนี้ของชาวโรฮิงญา ความท้าทายของรัฐไทย

“ประเทศไทยกลัวว่าชาวโรฮิงญาจะทะลักเข้ามา นี่คือสาเหตุที่ทำให้เราเลือกไม่ออกนโยบายใดมาจัดการกับชาวโรฮิงญาโดยเฉพาะ”

ศิววงศ์ ชี้ให้เห็นสาเหตุของสถานะชาวโรฮิงญาที่รัฐไทยพยายามซุกซ่อนไว้ เขาเป็นนักวิชาการอิสระด้านแรงงานข้ามชาติ และภาคประชาสังคมจาก Migrant Working Group เครือข่ายคนทำงานภาคประชาสังคมจากหลากหลายหน่วยงาน ที่จัดตั้งขึ้นมาเพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล  กำหนดประเด็นด้านสุขภาพ การศึกษา และสิทธิแรงงาน ในเชิงนโยบายขับเคลื่อนร่วมกันกับทางภาครัฐ ภาควิชาการและภาคประชาสังคม

ศิววงศ์กล่าวว่า ชาวโรฮิงญามีการอพยพเข้ามาในไทยตั้งแต่ช่วงปี 2536 พร้อมกับชาวพม่ากลุ่มอื่น โดยชาวโรฮิงญาเองก็พยายามปกปิดอัตลักษณ์ตัวเอง แสดงตนว่าเป็นชาวพม่ามุสลิม และนโยบายการจัดการคนเข้าเมืองในช่วงเวลาดังกล่าวก็มีการผ่อนผันในเชิงพฤตินัย

เวลาต่อมาเริ่มมีการกำหนดนโยบายที่ชัดเจน ให้แรงงานมาขึ้นทะเบียนและออกใบอนุญาตทำงาน จากนั้นจึงมีการทำข้อตกลงกับรัฐบาลประเทศต้นทางของแรงงานข้ามชาติ ให้แรงงานที่ต้องการลงทะเบียนต้องมีการพิสูจน์สัญชาติ เพื่อป้องกันคนหลบหนีเข้าเมือง ชาวโรฮิงญาที่เคยอยู่ในประเทศไทยในสถานะแรงงานข้ามชาติ จึงถูกบังคับให้ต้องกลับไปประเทศต้นทางเพื่อพิสูจน์สัญชาติ

แม้ว่ารัฐบาลพม่าจะไม่ยอมรับว่าชาวโรฮิงญาเป็นประชากรของตัวเอง แต่ศิววงศ์กล่าวว่า เขาเคยคุยกับเจ้าหน้าที่จากฝั่งพม่า ที่รับสัมปทานการทำหนังสือรับรองสถานะบุคคล (Certificate of Identity – C.I.) เจ้าหน้าที่ยอมรับตรงๆ ว่า พร้อมที่จะพิสูจน์สัญชาติให้กับชาวโรฮิงญา แต่มีข้อแม้ว่าชาวโรฮิงญาเหล่านั้นต้องจ่ายเงินผ่านนายหน้าให้กับรัฐบาลพม่าเสียก่อน สอดคล้องกับคำบอกเล่าของอิบราฮิม 

ในขณะเดียวกันการมีคนโรฮิงญาอยู่ในประเทศไทย ก็เอื้อประโยชน์ให้กับผู้ปฏิบัติงานภาครัฐของไทย ในการขูดรีดผลประโยชน์จากพวกเขา ทำให้ไม่มีการส่งข้อมูลไปสู่หน่วยงานรัฐในระดับนโยบาย แม้กระทั่งข้อมูลพื้นฐานอย่างตัวเลขชาวโรฮิงญาในประเทศไทย ก็ไม่เคยถูกจัดเก็บข้อมูลออกมา

“ทันทีที่มีการสำรวจ คือการยอมรับฐานะการมีอยู่ของชาวโรฮิงญาในประเทศไทย”

ศิววงศ์มองว่ามีแนวโน้มชาวโรฮิงญาเข้ามาประเทศไทยเพิ่มขึ้น เนื่องจากสถานการณ์ทางการเมืองในพม่า ซึ่งปัจจุบันเกิดการสู้รบระหว่างรัฐบาลทหาร กับกลุ่มติดอาวุธฝ่ายรัฐบาลเงา และการประท้วงต่อต้านของภาคประชาสังคม แต่การเดินทางเข้าไทยก็มาพร้อมความเสี่ยง เพราะถ้าหากถูกจับกุม เจ้าหน้าที่รัฐมักจะเหมารวมชาวโรฮิงญาว่าเป็นกลุ่มเดียวกันกับชาวพม่าอื่นๆ เพื่อให้ง่ายต่อการทำงานในการส่งกลับประเทศต้นทาง และไม่ถูกประณามจากองค์กรเคลื่อนไหวทางสิทธิมนุษยชน    

อย่างไรก็ดี ศิววงศ์กล่าวว่า สถานการณ์ในประเทศไทยมีแนวโน้มดีขึ้นอยู่บ้าง เห็นได้จากร่างระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการคัดกรองคนต่างด้าวที่เข้ามาในราชอาณาจักร และไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาได้ ที่ผ่านมติเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรีตั้งแต่วันที่ 24 ธ.ค. 2562 และมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 22 มิ.ย. 2563

ในระเบียบได้นิยามกลุ่มคนต่างด้าว คือกลุ่มคนที่เดินทางเข้ามาในไทย และไม่สามารถเดินทางกลับประเทศภูมิลำเนาได้ ด้วยเหตุผลด้านความปลอดภัย จึงจำเป็นต้องกำหนดการคัดกรองกลุ่มคนดังกล่าว

คณะกรรมการการพิจารณาคัดกรองกลุ่มคนต่างด้าวประกอบด้วย ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ เป็นประธานกรรมการ และผู้แทนจากหน่วยงานต่างๆ เช่น กระทรวงต่างประเทศ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงแรงงาน เป็นต้น รวมทั้งผู้ทรงคุณวุฒิที่ประธานแต่งตั้ง

ในระหว่างการดำเนินการคัดกรองนั้น จะชะลอการส่งตัวคนต่างด้าวออกไปนอกราชอาณาจักร 

และหากผ่านการพิจารณาได้รับสถานะการคุ้มครองแล้ว ทางระเบียบกล่าวว่าจะไม่ส่งตัวผู้นั้นกลับไปยังประเทศภูมิลำเนา และให้ความช่วยเหลือในการติดต่อประสานงานเพื่อให้ผู้ได้รับการคุ้มครองสามารถเดินทางไปประเทศที่สามต่อไปได้ โดยผู้ได้รับการคุ้มครองจะสามารถอยู่ในราชอาณาจักรได้เป็นกรณีพิเศษ เป็นการชั่วคราว แล้วส่งให้ดำเนินการตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมืองต่อไป

แต่ศิววงศ์ก็ยังกังวลว่า เมื่อระเบียบดังกล่าวบังคับใช้จริงๆ ภาครัฐจะไม่ยอมนับรวมชาวโรฮิงญาเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการด้วย เพราะภาครัฐไทยต่างกลัวปัญหาชาวโรฮิงญาทะลักเข้ามาในประเทศ รวมทั้งการพยายามรักษาท่าทีกับรัฐบาลพม่าอย่างเป็นมิตรที่สุด

“สถานการณ์มีแนวโน้มดีขึ้น แต่จะทันกับปัญหาที่ชาวโรฮิงญาเผชิญอยู่ทุกวันนี้หรือไม่?”