การแก้ไขกฎหมายดังกล่าวทำให้หลายฝ่ายหวังว่าสิทธิการยุติการตั้งครรภ์จะได้รับความคุ้มครองในประเทศไทยในที่สุดหลังต่อสู้กันมานานหลายปี แต่ทว่าองค์กรที่เฝ้าติดตามสิทธิการทำแท้งได้อธิบายกับ HaRDstories ว่ามีความคืบหน้าในเรื่องดังกล่าวน้อยมากตั้งแต่กฎหมายใหม่มีผลบังคับใช้ เนื่องด้วยเหตุผลที่หลากหลาย ตั้งแต่การใส่ “เกียร์ว่าง” ของระบบราชการ การขาดพลังขับเคลื่อนจากรัฐบาลอย่างจริงจัง ไปจนถึงทัศนคติเชิงลบในวงการแพทย์หลายคน ที่ยังมองว่าการทำแท้งเป็น “บาป” 

“กฎหมายบอกว่าคุณทำได้ แต่ก็ไม่ได้บังคับว่าคุณต้องทำไงครับ” นพ.วรชาติกล่าว แม้แต่คลินิกของนายแพทย์ท่านนี้ก็เป็นเครื่องยืนยันปัญหาดังกล่าว เพราะเหตุผลที่นพ.วรชาติต้องใช้คลินิกส่วนตัวของตนทำแท้งให้ผู้หญิงที่ร้องขอ ก็เนื่องจากว่าเจ้าหน้าที่โรงพยาบาลที่เขาทำงานอยู่ ไม่อนุญาตให้ทำแท้งภายในพื้นที่ของตน

ในประเทศที่ประชากรกว่าร้อยละ 95 ระบุว่านับถือพุทธศาสนา อิทธิพลของความเชื่อทางศาสนาต่อสังคมไทยจึงเป็นเรื่องที่ปฏิเสธไม่ได้ แม้แต่กลุ่มที่เคลื่อนไหวเกี่ยวกับสิทธิด้านการเจริญพันธุ์เองก็ยังนำเอาแนวความคิดเชิงพุทธศาสนามาใช้ในกิจกรรมรณรงค์เป็นครั้งคราว เช่น ในเดือนกุมภาพันธ์ “กลุ่มทำทาง” ซึ่งเป็นการรวมตัวของนักกิจกรรมสิทธิการทำแท้ง ได้จัดพิธีกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้กับผู้หญิงที่ต้องเสียชีวิตจากการเข้าไม่ถึงการทำแท้งที่ปลอดภัย หน้ากระทรวงสาธารณสุข เพื่อเรียกร้องให้ประชาชนเข้าถึงการทำแท้งที่ถูกกฎหมายและปลอดภัยได้ง่ายขึ้น 

“กฎหมาย” ปะทะ “โลกความเป็นจริง”

กฎหมายอาญาที่ผ่านการแก้ไขล่าสุดระบุว่า หญิงซึ่งมีอายุครรภ์ไม่เกิน 12 สัปดาห์สามารถยืนยันที่จะยุติการตั้งครรภ์ได้ โดยไม่จำเป็นต้องระบุสาเหตุใดๆ (แต่ในกรณีที่เป็นเด็กหญิงอายุไม่เกิน 15 ปี ยังต้องให้ผู้ปกครองเซ็นรับรองก่อนด้วย) ในขณะที่หญิงซึ่งอายุครรภ์เกิน 12 สัปดาห์ แต่ไม่ถึง 20 สัปดาห์ สามารถเข้ารับบริการทำแท้งได้เช่นกัน แต่ต้องเข้ารับการตรวจและรับคำปรึกษาทางเลือกจากผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรมและผู้ประกอบวิชาชีพอื่นก่อน นับเป็นก้าวสำคัญทางกฎหมายที่รองรับปัญหา “ท้องไม่พร้อม” ในไทย

ในกรณีที่เป็นการทำแท้งด้วยสาเหตุว่า การตั้งครรภ์ต่อจะเป็นผลร้ายต่อตัวหญิงนั้นหรือตัวอ่อนในครรภ์ เช่น มีผลกระทบทางกายหรือใจ เป็นการตั้งครรภ์ที่เกิดจากความผิดทางเพศ และมีความเสี่ยงอย่างสูงที่ทารกจะพิการ กฎหมายมิได้กำหนดอายุครรภ์ แต่โดยหลักปฏิบัติแล้วให้เป็นไปตามวิจารณญาณของแพทย์

นอกจากนี้ ผู้หญิงสามารถเข้ารับการยุติการตั้งครรภ์ได้ฟรีในโรงพยาบาลรัฐที่ให้บริการ และร่วมโครงการเบิกงบประมาณจาก “สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ” หรือ สปสช.

ถึงแม้ว่ากฎหมายจะไม่ได้บังคับให้แพทย์ต้องให้บริการทำแท้งตามที่ผู้หญิงร้องขอ หลักเกณฑ์ของ “แพทยสภา” ก็ระบุไว้ชัดเจนว่า หากไม่ให้บริการก็ต้อง “ส่งต่อโดยไม่ชักช้า” ไปให้สถานพยาบาลอื่นๆ ที่รับทำ

แต่ในความเป็นจริง มีเพียงแพทย์และสถานพยาบาลไม่กี่แห่งเท่านั้นที่ปฏิบัติตามหลักการดังกล่าว ตามคำบอกเล่าของ สุไลพร ชลวิไล นักกิจกรรมจากกลุ่ม “ทำทาง” ซึ่งคอยติดตามการเข้าถึงบริการทำแท้งทั่วประเทศ 

“ถ้าเค้าไม่อยากทำ เค้าก็ต้องไปหาคนที่ทำได้สิคะ” สุไลพรให้สัมภาษณ์ด้วยน้ำเสียงตัดพ้อ “แต่นี่เค้าไม่ทำอะไรให้ผู้หญิงซักอย่างเลย สำหรับพวกเค้า ศีลธรรมอยู่เหนือทุกอย่าง อยู่เหนือกฎหมายด้วย” 

กฤตยา อาชวนิจกุล ผู้ประสานงานเครือข่ายสนับสนุนทางเลือกของผู้หญิงที่ท้องไม่พร้อม ก็มีมุมมองคล้ายกัน “ปัญหาที่เกิดขึ้นคือไม่มีการส่งต่อ ต่อให้มีระบบส่งต่อเกิดขึ้นก็จริง แต่ส่งต่อจริงๆ ได้น้อย”