กรุงเทพมหานคร — นักกิจกรรมด้านสิ่งแวดล้อมและตัวแทนชุมชนในภาคใต้ กำลังเรียกร้องให้รัฐบาลออกมาชี้แจงกรณี “กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง” (ทช.) อนุมัติให้บริษัทเอกชนเข้าใช้ประโยชน์ในผืนป่าชายเลน

ประเด็นนี้สืบเนื่องจากปมเอกสารของ ทช. หลุดว่อนโลกโซเชียลมีเดียในช่วงไม่กี่เดือนที่ผ่านมา โดยคำสั่งระบุว่าได้มอบพื้นที่ป่าชายเลน 44,712 ไร่ ให้อยู่ภายใต้การบริหารจัดการของภาคเอกชน 17 บริษัท ซึ่งรวมถึง “บิ๊กเนม” ด้านธุรกิจเชื้อเพลิงและพลังงานระดับต้นๆ ของประเทศ จากที่เดิมที ป่าจำนวนนี้หลายแห่งมีชุมชนท้องถิ่นเป็นผู้ดูแลมาตลอดหลายสิบปี อีกทั้งยังเป็นแหล่งอาหาร หาของป่า และสถานที่ท่องเที่ยวของชุมชนด้วย

เอกสารดังกล่าวลงนามตั้งแต่เดือนกันยายน 2565 แต่เนื้อหาเพิ่งปรากฏต่อสื่อมวลชนและสาธารณชนเมื่อไม่นานมานี้ โดยรัฐบาลระบุว่าเป็นส่วนหนึ่งของโครงการ “คาร์บอนเครดิต” กล่าวคือ อนุญาตให้ทั้ง 17 บริษัทปลูกและดูแลพื้นที่ป่าเหล่านั้น เพื่อชดเชยการปล่อยคาร์บอนตามโควต้าที่กำหนดไว้ และปันส่วนรายได้ให้แก่ชุมชนที่เข้าร่วมโครงการ

อย่างไรก็ตาม กลุ่มเฝ้าระวังสิ่งแวดล้อมได้ตั้งคำถามต่อโครงการนี้ไว้หลายประเด็น มีทั้งข้อกังวลว่าคำสั่งของ ทช. จะกลายเป็นการปิดกั้นไม่ให้ชุมชนท้องถิ่นได้ใช้ประโยชน์จากป่าหรือไม่ สัดส่วนรายได้ที่ชุมชนจะได้รับ (เพียงแค่ร้อยละ 20 เท่านั้น) เป็นธรรมหรือไม่ และโครงการเช่นนี้ จะช่วยลดปัญหาการปล่อยคาร์บอนจากภาคอุตสาหกรรมในไทยได้จริงหรือไม่

“นี่มันคือมหกรรมการฟอกเขียว” สมบูรณ์ คำแหง ประธานคณะกรรมการประสานงานองค์กรพัฒนาเอกชน กล่าวในงานเสวนา “คาร์บอนเครดิต ชุมชนได้-เสียอะไร?” ซึ่งจัดขึ้นที่จังหวัดตรัง

วิโชคศักดิ์ รณรงค์ไพรี ประธานสมาคมรักษ์ทะเลไทย ให้สัมภาษณ์ว่า รายละเอียดเกี่ยวกับโครงการคาร์บอนเครดิตระลอกนี้ เพิ่งรู้ถึงหูวงการนักอนุรักษ์ หลังจากที่คำสั่งของ ทช. แพร่กระจายในโลกโซเชียลมีเดีย และอาศัยการบอกต่อจากบางชุมชนที่เริ่มได้รับข้อเสนอจากภาคเอกชน ที่ต้องการเข้าบริหารจัดการป่าชายเลนในพื้นที่ต่างๆ

“หลักแนวคิดนี้เนี่ย มันอาจจะเหมาะกับนักธุรกิจและรัฐบาลที่มักง่าย แต่ในฐานะประชาชน มันไม่สามารถตอบสนองการแก้ไขปัญหาโลกร้อนได้จริง” วิโชคศักดิ์กล่าวกับ HaRDstories

“หลักการที่ยูเอ็น (องค์การสหประชาชาติ) พูดไว้คือ ผู้ก่อคาร์บอน ต้องเป็นผู้รับผิดชอบการปล่อยคาร์บอน แต่มันถูกบิดเบือนกลายเป็นคาร์บอนเครดิตขึ้นมา สิ่งที่ยูเอ็นพูด หมายความว่า ต้องลดโลกร้อนด้วยการลดการปล่อยคาร์บอน ไม่ใช่ไปฮุบของคนอื่น โดยเอาตังค์ไปซื้อ”

คำวิจารณ์ของวิโชคศักดิ์สอดคล้องกับเสียงวิจารณ์จากผู้เชี่ยวชาญและองค์กรด้านสิ่งแวดล้อมอื่นๆทั่วโลก ที่มองเช่นกันว่า การใช้โควต้าคาร์บอนเครดิตหรือปลูกป่าทดแทน อาจจะไม่สามารถแก้ไขปัญหาการปล่อยคาร์บอนได้อย่างยั่งยืน ตามที่เคยเข้าใจกัน

จากมือชุมชน สู่มือเอกชน

ข่าวประชาสัมพันธ์จากฟากรัฐและเอกชน ประสานเสียงกันว่า โครงการนี้จะเป็นความร่วมมือระหว่างบริษัทเอกชนกับชุมชนท้องถิ่น โดยชุมชนที่เข้าร่วมโครงการจะได้รับเงินสนับสนุนจากภาคเอกชนเพื่อดูแลและพัฒนาป่าชายเลนในพื้นที่ให้มีความอุดมสมบูรณ์ เพื่อที่บริษัทคู่สัญญาจะได้บรรลุเป้าหมายการดูดซับหรือชดเชยคาร์บอนที่ได้ตั้งไว้

บริษัทที่เข้าร่วมโครงการผืนป่าชายเลน 44,000 ไร่ครั้งนี้ ประกอบไปด้วยบริษัท “บิ๊กเนม” อย่าง พีทีที โกลบอล เคมิคอล, ปตท.สำรวจและผลิตปิโตรเลียม, ธุรกิจเคมิคอลล์ เอสซีจี, ไทยออยล์ และ เชลล์แห่งประเทศไทย

ในปัจจุบัน ตำแหน่งที่ชัดเจนของพื้นที่ป่ากว่า 44,000 ไร่เหล่านี้ยังไม่มีการเปิดเผยจากภาครัฐ แต่กลุ่มเฝ้าระวังสิ่งแวดล้อมได้รับรายงานว่า หลายแห่งมีสถานะเป็น “ป่าชุมชน” โดยพฤตินัย กล่าวคือ เป็นพื้นที่ป่าชายเลนที่ชุมชนได้ช่วยกันดูแลรักษามานานหลายสิบปี ภายใต้การควบคุมดูแลจากหน่วยงานรัฐอย่างกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง

ชุมชนเหล่านี้มักจะได้รับอนุญาตให้เข้าใช้ประโยชน์จากพื้นที่ป่าชายเลนที่ดูแล เช่น หาปลา จับสัตว์น้ำ หาของป่า หาสมุนไพร หรือพัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้ธรรมชาติ เพื่อส่งเสริมธุรกิจการท่องเที่ยวและสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน

วิโชคศักดิ์และนักอนุรักษ์คนอื่นๆ เตือนว่า ความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างป่ากับชุมชนเช่นนี้ อาจจะถูกทำลายจากโครงการคาร์บอนเครดิตแบบที่ ทช. กำลังพยายามนำไปเสนอขายให้ชาวบ้านในหลายพื้นที่

ข้อกังวลของพวกเขาเกิดจากเนื้อหา “MOU” ที่ภาคเอกชนเซ็นลงนามกับชุมชนของป่าชายเลนที่เข้าร่วมโครงการ โดยผู้ที่ได้เห็นตัวเอกสาร  MOU เหล่านี้ให้ข้อมูลว่า เนื้อหาส่วนหนึ่งระบุว่า บริษัทเอกชนจะเป็นผู้ถือครอง “ทรัพย์สินทางปัญญา” ทั้งหมดของประโยชน์ที่ได้จากป่าชายเลนในโครงการ ซึ่งภาครัฐยังไม่ได้ชี้แจงอย่างชัดเจนว่าหมายถึงอะไรบ้าง และบริษัทยังสามารถสงวนสิทธิ์ไม่ให้ชุมชนเข้าใช้ประโยชน์จากป่าชายเลน ในลักษณะที่บริษัทเชื่อได้ว่าอาจสร้างความเสียหายต่อสิ่งแวดล้อมในพื้นที่

MOU ระบุด้วยว่า ข้อตกลงจะมีผลยาวนานถึง 30 ปี

“สิ่งที่ตามมาคืออะไร พวกเรามีปัญหาเรื่องที่ดินกับรัฐอยู่แล้ว ทั้งกรมอุทยาน กรมป่าไม้ ทช.” สมบูรณ์จากคณะกรรมการประสานงานองค์กรพัฒนาเอกชน กล่าวที่งานเสวนาเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม  “สมมติ ถ้ามีการจัดสรรพื้นที่ให้กลุ่มทุน จากความขัดแย้งเดิม จะกลายเป็นปัญหาใหม่ระหว่างชาวบ้านกับนายทุนทันที เป็นรูปธรรมชัดเจนมาก”